Σε μια χρονιά γεμάτη ασφαλή και γνώριμα βιβλία, ο Ανέστης (Τάσος) Καλλιγάς ρισκάρει. Το πρώτο του μυθιστόρημα, The Eden Directive: A New Greek Odyssey, είναι τολμηρό, γρήγορο και εντελώς διαφορετικό. Συνδυάζει δράση από ένα κοντινό μέλλον με μεγάλες ιδέες για το πώς μπορούμε να ζούμε μαζί. Είναι από εκείνα τα βιβλία που οι άνθρωποι διαφωνούν γι’ αυτά — και τα θυμούνται.
Μια απλή, ριζοσπαστική ερώτηση
Η ιστορία διαδραματίζεται το 2090. Ο κόσμος είναι σπασμένος. Τρία τοις εκατό των ανθρώπων ζουν με άνεση. Το υπόλοιπο ενενήντα επτά τοις εκατό αντιμετωπίζει πείνα, κρύο και ουρές για συσσίτια. Τροφή υπάρχει αρκετή για όλους, αλλά είναι «κλειδωμένη» από τους πλούσιους. Οι κυβερνήσεις μιλούν. Τίποτα δεν αλλάζει.
Μέσα από αυτή τη σκληρή εικόνα, το βιβλίο θέτει ένα καθαρό ερώτημα: Μπορούμε να φτιάξουμε μια κοινωνία χωρίς χρήμα; Όχι χάος. Όχι αναρχία. Ένα σχεδιασμένο, δίκαιο σύστημα δημοκρατικό όπου οι άνθρωποι συμμετέχουν, μοιράζονται και αποφασίζουν μαζί.
Ο Καλλιγάς δίνει σε αυτό το σύστημα ένα όνομα: Synthiocracy (Συνθειοκρατία). Η λέξη συνδυάζει τη «σύνθεση», το «θείο» και τη «δημοκρατία». Με απλά λόγια, είναι ένας δημόσιος βίος με την ηθική πρώτα, με την τεχνολογία να χρησιμοποιείται με μέτρο και με ενσωματωμένη διαφάνεια. Δανείζεται από τις κλασικές ελληνικές έννοιες — αρετή, πολιτεία και μετοχή — και τις προβάλλει σε ένα υπερτεχνολογικό μέλλον.
Αν το Foundation του Asimov μας έδειξε πώς καταρρέουν οι αυτοκρατορίες,
κι αν το Do Androids Dream of Electric Sheep? μάς έκανε να ρωτάμε τι σημαίνει «άνθρωπος»…
Αν το 1984 του Orwell μάς προειδοποίησε για τον απόλυτο έλεγχο,
και το Childhood’s End του Clarke φαντάστηκε τον μετασχηματισμό της ανθρωπότητας…
Αν το Brave New World του Huxley διερεύνησε την τεχνητή ειρήνη,
κι αν το Sapiens του Harari ξεσκέπασε τους μύθους της κοινωνίας μας…
Τότε το The Eden Directive είναι η επόμενη σου οδύσσεια.
Από τον τόπο όπου γεννήθηκε η δημοκρατία — την αρχαία Ελλάδα —
όλα ξεκινούν ξανά, το 2090.
Μυθιστόρημα που διαβάζεται απνευστί — και έχει μυαλό
Δεν είναι θεωρητικό δοκίμιο. Το μυθιστόρημα κυλά γρήγορα. Έχει πόλεμο, δράση, κατασκοπεία, έρωτα, μυστικά εργαστήρια, εξωγήινη τεχνολογία και δυνατές, κινηματογραφικές σκηνές. Εύκολα το φαντάζεσαι ως σειρά streaming: γεμάτοι δρόμοι, καθαροί υπερσύγχρονοι χώροι, ανοιχτές δημόσιες αίθουσες όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται μπροστά σε όλους — και κανένα χρήμα δεν αλλάζει χέρια.
Στο κέντρο της πλοκής υπάρχει μια ισχυρή ιδέα: ένας «εκτυπωτής τροφής» που μπορεί να τερματίσει οριστικά την πείνα. Όμως ο Καλλιγάς κρατά το επίκεντρο στους ανθρώπους, όχι στα «γκάτζετ». Μας θυμίζει ότι τα εργαλεία αντανακλούν αξίες. Αν δεν αλλάξουν οι αξίες μας — πώς μοιραζόμαστε, πώς συνεργαζόμαστε, πώς αποφασίζουμε — τότε ακόμα κι ένα θαυματουργό μηχάνημα θα υπηρετήσει μόνο λίγους.
Γι’ αυτό το βιβλίο μιλά στη στιγμή μας. Πολλοί ανησυχούν για την τεχνητή νοημοσύνη και την αυτοματοποίηση. Οι δουλειές αλλάζουν ή εξαφανίζονται. Το μυθιστόρημα ρωτά: Τι έρχεται μετά την εργασία; Πώς προστατεύουμε την αξιοπρέπεια, τον σκοπό και το ανήκειν όταν ο μισθός δεν είναι πια ο πυρήνας της ζωής;
Ελληνικές ρίζες, σύγχρονος φακός
Πολλές ιστορίες για το μέλλον γέρνουν προς μια ψυχρή τεχνοκρατία ή ένα σκοτεινό δυστοπικό τοπίο. Το The Eden Directive διαλέγει άλλο δρόμο. Αντλεί από την ελληνική παράδοση — όχι ως διακόσμηση, αλλά ως ηθική ραχοκοκαλιά. Υπερασπίζεται την λογοδοσία πριν από την ταχύτητα, το κοινό καλό πριν από το ιδιωτικό όφελος. Το αποτέλεσμα είναι ένα μέλλον που φαίνεται σχεδιασμένο, όχι τυχαίο· αισιόδοξο, αλλά όχι αφελές.
Όχι θρησκευτικό βιβλίο — αλλά με καθαρή κριτική
Οι αναγνώστες συχνά ρωτούν από πού προέκυψε αυτό το όραμα. Ο Καλλιγάς δίνει μια σύντομη απάντηση: «Μια εβδομάδα στο Άγιον Όρος ήταν αρκετή.» Δεν το περιγράφει ως θρησκευτική αφύπνιση, αλλά ως μια εβδομάδα σιωπής και διαύγειας που ξεκλείδωσε ιδέες.
Σημαντική διευκρίνιση: δεν είναι θρησκευτικό μυθιστόρημα. Αντίθετα, ασκεί κριτική στη θρησκεία όταν εκτρέπεται σε “βιομηχανία” χρήματος. Στρέφει επίσης το βλέμμα του ελεγκτικά προς τις μεγάλες εταιρείες και το πολιτικό θέατρο. Παρ’ όλα αυτά, ο τόνος δεν είναι οργισμένος ή αναρχικός. Το βιβλίο αποδομεί τα σημερινά συστήματα με ψυχραιμία και δημοκρατικό τρόπο και καλεί τον αναγνώστη να σκεφτεί — όχι να φωνάξει.
Μεγάλα ερωτήματα, ανθρώπινα διακυβεύματα
Πέρα από την πολιτική, το βιβλίο παίζει με βαθιά ερωτήματα:
Κι αν ο θάνατος ήταν σφάλμα σχεδιασμού;
Κι αν η λήθη είναι ο μηχανισμός που κρατά το σύστημα στη θέση του;
Τι σημαίνει σοφία σε μια πλουραλιστική κοινωνία;
Πού πρέπει να σταματά η καθοδήγηση της ΤΝ και πού αρχίζει η ανθρώπινη επιλογή;
Συναντάμε γενετικά σχεδιασμένους πολίτες, ΤΝ που αρνούνται να κυβερνήσουν ή να υπακούσουν και απαγορευμένα κείμενα που αλλάζουν τον τρόπο που βλέπουμε το παρελθόν. Η επανάσταση εδώ δεν έρχεται με βία, αλλά με αφύπνιση — με το να κάνουμε καλύτερες ερωτήσεις και να δρούμε μαζί.
Αν γίνει σειρά, θα «τραγουδάει»
Φαντάζεσαι οκτώ σφιχτά επεισόδια: Αθήνα και τροχιά, ήσυχα μοναστήρια και θορυβώδεις δρόμοι, πολίτες σε ανοιχτά συμβούλια, μηχανικοί σε αποστειρωμένα εργαστήρια. Το world-building είναι ζωντανό αλλά οικονομικό — έτοιμο για την οθόνη χωρίς να χάνει την καρδιά του βιβλίου.
Ο Ανέστης (Τάσος) Καλλιγκάς έχει μια ασυνήθιστη διαδρομή που υπηρετεί ιδανικά αυτή την ιστορία. Είναι γιος Αντιπτεράρχου και μεγάλωσε σε διάφορες χώρες. Δούλεψε πάνω από μια δεκαετία ως εθνικός τηλεοπτικός δημοσιογράφος στην Ελλάδα, εκπαιδευμένος να εντοπίζει κοινωνικές αλλαγές και ανθρώπινες λεπτομέρειες. Σήμερα συνδυάζει 11 χρόνια σε προηγμένο digital marketing και ΤΝ με αγάπη για φιλοσοφία και αφήγηση. Ίδρυσε ελληνικό web radio και εξασκεί Aikido, μια πολεμική τέχνη που εστιάζει στην εκτροπή της δύναμης αντί στη μετωπική σύγκρουση. Αυτή η ιδέα — εκτροπή αντί σύγκρουση — διαπερνά και το πολιτικό του όραμα.
Παρότι στην Ελλάδα δεν έχει δημιουργηθεί ακόμη μεγάλος «θόρυβος», είμαστε βέβαιοι — έχοντας διαβάσει το έργο αυτού του αινιγματικού συγγραφέα — ότι στα επόμενα χρόνια θα θέσει τα θεμέλια μιας λαμπρής πορείας (ελπίζουμε όχι μεταθανάτια), αφήνοντας ένα σαφές αποτύπωμα που ίσως αποτελέσει την κληρονομιά του για τις επόμενες γενιές. Κι εμείς αναμένουμε τη στιγμή που το βιβλίο θα αναγνωριστεί όπως του αξίζει.
Οι πρώτοι αναγνώστες είναι ενθουσιώδεις. Μερικοί το βαθμολογούν με πέντε αστέρια. Πιο σημαντικό: το συζητούν. Μπορεί ένα μετα-χρηματικό σύστημα να κλιμακωθεί; Πώς ορίζουμε τη σοφία σε έναν πλουραλιστικό κόσμο; Πού βρίσκεται η γραμμή ανάμεσα στη χρήσιμη ΤΝ και την ανθρώπινη κυριαρχία; Το βιβλίο δεν ισχυρίζεται ότι έχει όλες τις απαντήσεις. Προσφέρει μια λειτουργική πρόκληση — ένα μοντέλο για δοκιμή, όχι για λατρεία.
Σε ένα βιβλίο σαν αυτό μπορούν να συμβούν δύο πράγματα. Να αγνοηθεί τώρα και να αποθεωθεί αργότερα, όπως έγινε με πολλούς τολμηρούς συγγραφείς. Ή να «ανάψει» στην εποχή του, επειδή ο κόσμος έχει κουραστεί από τις παλιές απαντήσεις και είναι έτοιμος για νέες. Όπως και να ’χει, το The Eden Directive διευρύνει τη συζήτηση.
Αν πιστεύεις ότι η ΤΝ θα αναστατώσει εκατομμύρια θέσεις εργασίας και ότι η απάντηση πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από επιδόματα και συνθήματα, θα βρεις εδώ πολλά για να υπογραμμίσεις, να μοιραστείς και να συζητήσεις. Κι αν διαβάζεις επιστημονική φαντασία μόνο για να αποδράσεις, ίσως εκπλαγείς: αυτό το βιβλίο προσφέρει μια προωθητική απόδραση — έναν τρόπο να κινηθούμε προς ένα πιο συνειδητό μέλλον.
«Μας είπαν πως είμαστε ελεύθεροι,» λέει μια φράση, «μα οι επιλογές μας είχαν γραφτεί πριν γεννηθούμε.» Στόχος του Καλλιγά είναι να ξαναγράψει αυτές τις επιλογές — όχι με κήρυγμα, αλλά με μια ιστορία που κάνει ένα διαφορετικό μέλλον να μοιάζει εφικτό.
Μια νέα ελληνική οδύσσεια αρχίζει εδώ. Και δεν μοιάζει με τίποτα άλλο στο ράφι.
